อาณาจักรล้านช้าง เมื่อสิ้นรัชกาลสมเด็จพระไชยเชษฐา ลาวแยกตัวออกเป็น 2 อาณาจักร คือ อาณาจักรเวียงจันทน์ และอาณาจักรหลวงพระบาง
พ.ศ. 2231 ที่เวียงจันทน์ เสนาบดีชิงราชบัลลังก์ได้ เชื้อพระวงศ์ต้องหนี้ภัยออกจากเวียงจันทน์ ในจำนวนนี้มี พระครูยอดแก้วโพนสะเม็ก พาพรรคพวกลงมาพึ่ง นครกาลจามบาก แล้วสถาปนาเชื้อวงศ์ลาวชื่อ เจ้าหน่อกษัตริย์ เป็นกษัตริย์ ถวายพระนามว่า เจ้าสร้อยศรีสมุทรพุทธางกูร ปกครองหัวเมืองข่าในลาวใต้ (อาณาจักรจำปาสักดิ์) ลาวจึงได้แยกกันเป็น 3 อาณาจักร
ในแผ่นดินสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ท้าวคำผง บุตรเจ้าพระตา ขอพึ่งพระบรมโพธิสมภาร นำทัพหน้าขึ้นตีกรุงเวียงจันทน์แตก โปรดฯให้ ท้าวคำผง เป็น พระปทุมสุรราชภักดี ตั้ง บ้านห้วยแจระแม ขึ้นเป็นเมือง อาณาจักรหลวงพระบาง และอาณาจักรจำปาสักดิ์ ยอมสวามิภักดิ์ อาณาจักรลาวทั้ง 3 จึงตกเป็นเมืองประเทศราชของสยาม
---------------------------------------------
สมัย ร.3 (รัตนโกสินทร์) เจ้าอนุวงศ์พยายามจะประกาศเอกราช แต่ไม่เป็นผลสำเร็จ
---------------------------------------------
สมัย ร.5 (รัตนโกสินทร์) ชาติตะวันตกล่าอาณานิคม เมื่อดินแดนลาวฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงขึ้นกับฝรั่งเศสแล้ว ร.5 จึงเปลี่ยนรูปแบบการปกครอง จากแบบจักรวรรดิ์นิยม (Empire) ที่มีเมืองประเทศราชหลายๆ เมืองขึ้นต่อประเทศเจ้าอาณาจักร เป็นแบบ ราชอาณาจักร (Kingdom) ที่ถือว่าทุกคนในราชอาณาจักรเป็นพลเมืองของกษัตริย์ จัดตั้งการปกครองแบบเทศาภิบาล มีหมู่บ้าน ตำบล อำเภอ จังหวัด มณฑล
โดยมณฑลต่างๆ มีชื่อดังนี้ คือ
- มณฑลลาวเฉียง (ภาคเหนือในปัจจุบัน)
- มณฑลลาวพวน (อีสานเหนือในปัจจุบัน)
- มณฑลลาวกาว (อีสานใต้ในปัจจุบัน)
- มณฑลลาวกลาง (นครราชสีมาและเมืองรอบๆ)
- มณฑลเขมร
ราษฎรในแต่ละมณฑลให้ระบุในเอกสารสำมะโนประชากรตรงช่องสัญชาติว่าชาติ ลาว ส่วย ผู้ไทย และ เขมร
4 มิ.ย. พ.ศ.2442 (114 ปี ที่ผ่านมา) มีพระบรมราชโองการสั่งให้เปลี่ยนชื่อมณฑลเสียใหม่ ดังนี้
- มณฑลลาวเฉียง เป็น มณฑลฝ่ายตะวันตกเฉียงเหนือ
- มณฑลลาวพวน เป็น มณฑลฝ่ายเหนือ
- มณฑลลาวกาว เป็น มณฑลตะวันออกเฉียงเหนือ
- มณฑลลาวกลาง เป็น มณฑลนครราชสีมา
- มณฑลเขมร เป็น มณฑลตะวันออก
และให้ระบุลงในเอกสารสำมะโนประชากรตรงช่องสัญชาติว่า "ชาติไทยบังคับสยาม" ทุกมณฑล ตั้งแต่วันนั้นมาลาวฝั่งขวาก็กลายเป็นไทยตราบเท่าทุกวันนี้
---------------------------------------------
